Stel je voor: je hebt een lief kind van een jaar of vijftien. Hij of zij zegt: “Ik wil kunstenaar worden en ga naar de Academie.”
“Dat wordt hem niet,” zegt vader of moeder. “Een kunstenaar worden… ga alsjeblieft iets nuttigs doen! De kunst levert niets op. Is ons kind gek geworden?” (Jordan Peterson: National Gallery of Canada, 2017)
Een creatieve carrière vinden veel ouders een ongeloofwaardige ambitie en een zinloze onderneming. Toch wordt creativiteit als belangrijk en betekenisvol gezien, met name als het gaat om ondernemen en geld verdienen. Is deze paradox te verklaren?
Aan de ene kant wordt creativiteit gezien als bron van innovatie. Door het ontwikkelen van nieuwe artistieke en technologische oplossingen komen we vooruit. Onze economie is daar een uitdrukking van, een kwestie van rekenen. Aan de andere kant is heel moeilijk om je als creatieveling financieel te handhaven als je jezelf buiten de reguliere systemen plaatst doordat je creatief bent.
Filosofen, componisten, musici, toneelschrijvers, acteurs, schilders, architecten, ontwerpers en wetenschappers werken sinds de oudheid hard aan dit idee van economische vooruitgang. Hun werk leidde tot artistieke, wetenschappelijke en technologische revoluties. Bovendien wordt hun werk gedragen door culturele instellingen, universiteiten en scholen.
Dit heeft een verband met Mad Men: de Amerikaanse serie over een reclamebureau in de jaren 60 gevestigd in Manhattan New York. (Weiner et al., S04E01)
De deur gaat open. Don Draper komt het kantoor binnengelopen. Zijn baas Bert Cooper is boos. Don heeft een fout gemaakt en weet dit. Don gaat zitten en hangt ongemakkelijk achterover in zijn stoel. Door zijn schuld heeft het kantoor een belangrijke klant verloren.
“We zullen overleven zonder deze klant,” zegt Don defensief en schopt uit frustratie een stoel omver.
“Ik zal een nieuw interview voor je moeten regelen,” zegt Bert.
“Wat maakt dat uit? Ik heb de waarheid verteld: wie trekt zich iets aan van wat ik zeg? Mijn werk spreekt voor zich.”
Bert kijkt somber en zegt:
“Van je creativiteit geld maken, dat is je werk!”
In serie Mad Men zien we een spanningsveld verbeeld tussen creativiteit en management. Don Draper vecht tegen het systeem. Bert Cooper is het systeem, want het draait allemaal om geld. Draper en Cooper botsten tegen elkaar, tegelijkertijd zijn ze van elkaar afhankelijk, want als ze niet tot elkaar komen zal hun winkel op Sixth Avenue uiteindelijk moeten sluiten.
De tegenstelling tussen Draper en Cooper, tussen creativiteit en management sluit aan op onze paradox. Management kijkt naar rendement en gaat financiële risico’s uit de weg. Creativiteit leidt tot experimenteren en zoekt het risico juist op. Dit kan tot wanhopige conflicten leiden: de visie tegenover de implementatie, de droom tegenover werkelijkheid, de chaos tegenover de orde.
Terug naar de Academie: het merkwaardige van ons onderwijssysteem is dat creativiteit in grote mate wordt ontmoedigd. Op school leer je gedisciplineerd werken. Er is maar een goed antwoord, dat is het juiste antwoord. Spelen doe je in je vrije tijd en niet op school. Het lijkt wel of onze kinderen worden opgeleid voor een leven achter de sorteerband van Amazon. Aan de muur hangt een poster: de oprichter van Amazon als astronaut. Aan de sorteerband maak je de dromen van anderen mogelijk.
Dagdromen. Lanterfanter. Duimendraaien. Lummelen. Schijnbaar niets nuttig doen: een gruwel volgens onze astronaut op eerder genoemde poster. Want zo gaan de zaken niet, de sorteerband moet zo goedkoop mogelijk worden gevuld. Zo wordt creativiteit uit de fabriek of het kantoor verbannen door de manager die denkt volgens de logica van rendement door tijd. Efficiëntie is het hoogst haalbare, dat leer je op school en bij Studio Sport.
Is er een alternatief voor deze logica?
Creativiteit is als spelen, spelen is experimenten: het zoeken naar mogelijkheden. We staan open voor ideeën, voor het maken van fouten, voor het denken buiten de gebruikelijke kaders. Dit noemen we de open-modus.
De juiste methode is: de open-modus voor het bepalen van de juiste oplossing, als we de juiste oplossing hebben gevonden, dan volgt de gesloten-modus: de uitvoering van het besluit. (John Cleese: Video Arts, 2017) Ik noem dit proces creatief mediteren.
Waarom creatief mediteren?
Wat de condities zijn voor de gesloten-modus weten we, dat hebben we geleerd op school. Als we vooruit willen moeten we efficiënt zijn, de cijfers moeten groeien, records moeten worden gebroken, een kwestie van economie en hard werken binnen de kaders van een systeem.
De open-modus moet je willen toestaan. Het lijkt op meditatie, want de drukte en afleidingen van het alledaagse leven staat de open-modus niet of nauwelijks toe. We moeten sterk zijn. Naast ons werk, het huishouden, de boodschappen, sporten, vrienden, familie, houden we geen tijd over voor de open-modus.
Afbeelding: Creatief mediteren is je bewust bewegen tussen de open- en gesloten-modus.
Creatief mediteren betekent daarom de juiste condities scheppen om creatief te denken. Er zijn drie voorwaarden om creatief te kunnen mediteren: ruimte, tijd en fouten maken.
RUIMTE
Creatief mediteren doe je op een plek, of in een ruimte of omgeving, waar je niet afgeleid wordt door triviale zaken.
TIJD
Geef jezelf de tijd, minstens een uur. Weersta de gedachte dat een snel besluit nemen, beter is dan een traag besluit nemen. Wees niet te snel tevreden.
FOUT EN GOED
Goed is de vijand van beter. Creatief mediteren is een modus waarin is toegestaan fouten te maken. Ga door met fouten maken zolang je jezelf de tijd hebt gegeven om tot een betere oplossing te komen.
Om creatief te mediteren moet je dus van tevoren nadenken over de ruimte of plek om te creatief te mediteren, de tijd die je jezelf (en anderen) geeft om te creatief te mediteren en het probleem dat je wil oplossen.
Samenvattend kunnen we stellen dat creatief mediteren de creatie is van een laboratorium. Dit laboratorium is de plek waar we de ruimte en tijd hebben om vrijuit te denken en ideeën te testen. In dit laboratorium bewegen we ons bewust tussen de open en gesloten modus: open en dicht.
Afbeelding: De drie voorwaarden voor creatief mediteren.
Kijken we naar Mad Men, dan zien we Don Draper in de laatste scene van de serie mediteren.
Afbeelding: Jon Hamm als Don Draper (Weiner et al., S07E14).
BRONNEN:
National Gallery of Canada. (2017, April 27). Lectures: Exploring the Psychology of Creativity [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=KxGPe1jD-qY
Video Arts. (2017, June 21). John Cleese on Creativity In Management [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=Pb5oIIPO62g
Weiner, M., Hornbacher, S. (Executive Producer). (2007-2015). Mad Men [TV series]. AMC.
