LEARNING FROM LAS VEGAS
In een interview zegt Robert Venturi (1925 – 2018) naar aanleiding van de titel van zijn boek ‘Learning from Las Vegas’: “I think it [Learning from Las Vegas] was a wrong title to use in the end, because it made people think the book is about Las Vegas; it essentially was a book about connecting with the symbolism of today and learning about symbolism in general in architecture.” (Diamonstein, 1984) Het onderwerp van onderzoek was niet de stad Las Vegas, het onderwerp van onderzoek was symboliek in de architectuur. Een nieuwe les: de titel van het boek was fout.
ARCHITECTUUR & LITERATUUR
Een onderzoek naar symboliek in de architectuur betekende voor Venturi een gevoeligheid ontwikkelen voor de bestaande omgeving. Zijn stelling toentertijd in 1972 was reactie op de steriele interpretaties en dogma’s van de Moderne architectuur. Deze gevoeligheid van Venturi voor de bestaande omgeving – zo goed zichtbaar in zijn teksten – heeft een verband met de literatuur. Venturi schrijft: “… my ideas on architecture are inevitably a by-product of the criticism which accompanies working.” Venturi verwijst naar een opmerking van Engelse dichter T.S. Eliot (1888 – 1965): “… this fruitful toil is as much critical as creative. I maintain even that the criticism employed by a trained and skilled writer on his own work is the most vital, the highest kind of criticism…” (Venturi, 1977, 13)
LITERATUUR ALS METHODE
Kritisch schrijven in lijn met Eliot betekent voor Venturi het ontwikkelen van creativiteit als architect. De auteur test zijn eigen werk, en het werk van anderen, door een methode van analyseren en vergelijken. Deze beproefde methode bij Eliot leidde bij Venturi tot nieuwe inzichten over de architectuur. Eliot bracht Venturi op het spoor van de literaire gevoeligheid in de architectuur.
URBAN LITERACY
Het is de focus van deze tekst om de literaire gevoeligheid van Venturi in verband te brengen met Urban Literacy. Urban Literacy is door Klaske Havik bewerkt tot drie literaire benaderingen om naar architectuur te kijken. De centrale vraag is: waar past de literaire gevoeligheid van Venturi in deze drievoudige structuur van Urban Literacy?
Urban Literacy is afgeleid van de veronderstelling dat we taalvaardigheden in verband kunnen brengen met de stad. “If literacy is a complex set of abilities needed to read, write and understand a language, then urban literacy is the ability to road, write and understand the city.” (Havik, 2014, 25) De stelling is dat lezen en schrijven noodzakelijke vaardigheden zijn voor het begrip van een taal, en stedelijk alfabetisme literaire vaardigheden zijn voor een beter begrip van de stad. “The strength of urban literacy lies in the idea that multiple disciplines and perspectives are used simultaneously. It adopts the gaze of multiple literary and real characters in order to reveal, highlight and question the lived experience of urban space.” (Havik, 2014, 25) De auteur, of beter: de romancier stelt zich de wereld voor aan de hand van zijn personages. Deze personages representeren de wereld vanuit verschillende perspectieven. Dit is een methode van representatie specifiek voor de literatuur. Door deze literaire methode te gebruiken voor de analyse van de stad, kunnen we de stad beter leren begrijpen.
TROMOSTOVJE
Deze literaire methode wordt door Havik onderverdeeld in drie vormen van geschreven tekst of scripts: “The terms description, transcription and prescription (…) supply a framework to structure knowledge and develop literary tools for research, education and design concerning architecture and the city.” (Havik, 2014, 27) Deze scripts vormen in zekere zin voor Havik een heilige drie-eenheid die de literaire techniek van verschillende perspectieven verbindt met de analyse van de stad. Als metafoor voor de verbeelding van deze driedelige structuur gebruikt Havik de brug Tromostovje in Ljubljana, Slovenia ontworpen door Jože Plecnik (1872 – 1957). (Havik, 2014, 31)
EEN SCHEMA VAN DRIE
Deze metafoor is goed gevonden. De brug symboliseert het leggen van een verbinding: er wordt een verband gelegd tussen de disciplines literatuur en architectuur. De drie-eenheid is zichtbaar in het ontwerp van deze brug: de drie vertakkingen onderscheiden zich door subtiele nuances in karakter en richting. De theorie van urban literacy is zodoende duidelijk omkaderd en dit vereenvoudigt de toepassing in het architectuuronderwijs.
DESCRIPTION
Op de eerste vertakking van de drieledige brug staat de literaire auteur centraal die de taalvaardigheid bezit om met zekere gevoeligheid mensen, gebeurtenissen en objecten te beschrijven. Het is de stelling van Havik dat deze taalvaardigheid architecten kan helpen bij de uitoefening van hun vak. “(…) the capacity of the literary writer to evocatively describe is a skill that can help architects to develop a sensitivity to perceptual and poetic aspects of places.” (Havik, 2014, 27) Taalvaardigheid heeft hier betrekking op een literaire kwaliteit van de evocatie: het oproepen van een herinnering, gevoel of emotie.
TRANSCRIPTION
Op de tweede vertakking van de drieledige brug staat de taalvaardigheid van plaatsbeschrijving centraal. Dit aspect, stelt Havik, gaat over de wijze waarop in de literatuur personages zich bewegen en tegenover welke achtergrond: “Literary texts on how people behave in the city shine a light on power relations in society, showing how the social code of different user groups relate to specific urban places.” (Havik, 2014, 93) Tevens impliceert ‘transcription’ volgens Havik een verband met literair experimenteren en vertalen. “Transcription focusses on the crossing of disciplinary borders, and on the investigation of the interactive relationship between author and reader.” (Havik, 2014, 28)
PRESCRIPTION
Op de derde vertakking van de drieledige brug staat de toekomst centraal en de taalvaardigheid van het commentaar geven op de realiteit en haar toekomst. “Prescription is defined in relation to reality, imagination and temporality in literary writing.” (Havik, 2014, 28) Volgens Havik formuleert de literaire auteur aan de hand van een raamwerk, in de zin van een wereldbeeld, een commentaar voor een nieuwe toekomst. “Through this framework they [various literary works] react to reality – and present a new, imaged one.” (Havik 2014, 179)
MORE IS NOT LESS: DESCRIPTION
De literaire gevoeligheid van Venturi past bij de definitie van ‘description’. Maar het is niet evocatie of suggestie die in het onderzoek van Venturi centraal staat. Het is de complexiteit in de architectuur waar het Venturi om draait. “It [architecture] must embody the difficult unity of inclusion rather than the easy unity of exlusion. More is not less. (Venturi, 1977, 16) Architectuur is verrijken, niet reduceren. Hij komt zodoende met voorbeelden waarbij gevoeligheid voor de complexiteit van de architectuur zichtbaar wordt en beschrijft dit uitvoerig met als startpunt het Piazza del Campidoglio in Rome. Een traditie in de architectuur die door volgens Venturi heeft geleid tot het verdoezelen van belang en betekenis. (Venturi, 1984, 12-13)
LAS VEGAS: TRANSCRIPTION
Havik wijst op de bron van inspiratie die het werk van Venturi was als reactie op de dogma’s van de Moderne architectuur door te zoeken naar een verband tussen architectuur en het alledaagse leven. (Havik, 2014, 120) Een interdisciplinaire grens wordt overschreven, dit is de ‘transcriptie’ en betekent een nieuw experiment. De conventie wordt ter discussie gesteld: de provocatie van de gevestigde orde door een onderzoek te doen naar een onderwerp dat (schijnbaar) buiten de kaders van het domein valt. “Venturi’s vision of architecture as a discipline of double meanings, of contrast between interior and exterior, of tension between the parts and the ‘difficult whole’, provided fruitful insights for further architectural explorations.” (Havik, 2014, 120-121)
GEWOON IS ONGEWOON: PRESCRIPTION
De klassieke traditie vormt bij Venturi een raamwerk voor commentaar en dit sluit aan op het werk van de Engelse dichter T.S. Eliot (1888 – 1965). “These fragments I have shored against my ruins.” (Eliot, 1922) Eliot schreef deze zin in het beroemde gedicht ‘The Waste Land’. Dit gedicht is een commentaar op de vernietigingen van de Eerste Wereldoorlog. Het gedicht is geconstrueerd rondom fragmentarische verwijzingen naar de klassieke literatuur, dit zijn in de tekst de fragmenten die oplichten tegenover restanten en ravages van de eerste wereldoorlog. Venturi verwijst met opzet naar Eliot: “When Eliot writes about tradition, his comments are equally relevant to architecture…” (Venturi, 1977, 13) De literaire methode van Eliot is een methode voor Venturi in de architectuur: zo wordt gewone architectuur ongewoon als de poëzie van Eliot. Deze gevoeligheid heeft hier een verband met de definitie van ‘prescription’ bij Havik. Venturi formuleert een theoretisch raamwerk over symboliek in de architectuur en reageert met dit raamwerk op de realiteit van de architectuur, om vervolgens met voorstellen te komen aan de hand van eigen projecten.
THE VULGAR AND THE VITRUVIAN: INSCRIPTION
In ‘Learning from Las Vegas’ legt Venturi een direct verband tussen zijn onderzoek naar Las Vegas en de literatuur middels een verwijzing naar de literaire criticus Richard Poirier: “Substance for a writer consists not merely of those realities he thinks he discovers; it consists even more of those realities which have been made available to him by the literature and idioms of his own day and by the images that still have vitality in the literature of the past.” (Poirier in Venturi, 1972, 3) De auteur is geen fantast, hij of zij verhoudt zich tot de literatuur die, al dan niet persoonlijk resoneert in het verleden. Mijn stelling is dat Venturi hiermee in zekere zin een vierde type vertakking van de brug introduceert als een supplement van de methode Havik. Ik noem dit in lijn met de ‘scripts’ van Havik: inscriptie.
Inscriptie is de gevoeligheid voor het ontwikkelen van nieuwe ideeën en ontwerpen op basis van sporen uit het verleden. Deze sporen hebben een verband met onze persoonlijke herinneringen en universele waarden; zo kunnen we het werk van Venturi lezen als een palimpsest van de Amerikaanse en Europese architectuurgeschiedenis. Oude lagen worden door onderzoek opgespoord en krijgen vitaliteit doordat nieuwe lagen worden toegevoegd. De ‘inscriptie’ is de architectuur van de symboliek; het vermogen van de architectuur een artistiek en evocatief verband te leggen tussen klassiek en modern, zoals het volkse en verhevene in het Italiaanse landschap worden verenigd. “The Italian landscape has always harmonized the vulgar and the Vitruvian.” (1972,6)
BRONNEN:
Diamonstein, B. (1984). Interview in 1984 met Robert Venturi en Denise Scott Brown door Barbaralee Diamonstein voor de Parsons School of Design in New York City [Video].
Geraadpleegd op 8 mei 2019, van https://www.youtube.com/watch?v=u4RJcNHWu7Y
Eliot, T.S. (1922). The Waste Land. New York: Horace Liveright.
Havik, K. (2014). Urban Literacy. Rotterdam: nai010 publishers.
Venturi, R. (1984). The Campidoglio: A Case Study. In: Venturi, R., & Scott Brown, D., A View from the Campidoglio (12-13). New York: Harper & Row Publishers.
Venturi, R. (2002). Complexity and Contradiction in Architecture (2e ed.). New York: The Museum of Modern Art. (Origineel werk gepubliceerd in 1966)
Venturi, R., Scott Brown, D. & Izenour, I. (1996). Learning from Las Vegas. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press. (Origineel werk gepubliceerd in 1972)
