Mensen zien ChatGPT als een onschuldig hulpmiddel om hun vaardigheden te verbeteren en ontwikkelen. Ik denk dat ze zich vergissen.
In het universitair onderwijs is het gebruikelijk om studenten te leren academisch schrijven. Academisch schrijven wil zeggen: volgens bepaalde regels komen tot een beredeneerd oordeel. Ik vind dit een basisvaardigheid. Studenten ervaren academisch schrijven niet meer als een basisvaardigheid. Van alle kanten ontwikkelt zich een weerstand mede door de invloed van AI. In deze tekst wil ik onderzoeken hoe dit komt.
Een eenvoudige opdracht voor de student om academisch te leren schrijven is een scriptie, of populair geformuleerd een paper. Ik heb scripties geschreven als student architectuur en filosofie. De vorm was vrij, een essay, maar het moest wel ergens over gaan. Als ik nu terugkijk, interpreteer ik deze oefeningen als gedachtenexperimenten. En misschien is dat de belangrijkste les: door te schrijven leer je denken en je gedachten over een complex onderwerp organiseren.
Nu geef ik les in het schrijven van papers. En ik vind de ontwikkelingen in het onderwijs verontrustend. Anders gezegd: ik moet steeds meer mijn best doen om aandacht te krijgen voor de terugkoppeling die ik een student geef.
Want liever voegt de student een prompt in bij een Large Language Model als ChatGPT. ChatGPT is geduldig. Veel geduldiger dan ik ben. Contact met een machine is gemakkelijker dan met een docent. ChatGPT reageert aanmoedigd, als een vriend of vriendin. Bovendien hebben vele studenten al leren vertrouwen op dit systeem. Ze gebruiken dit soort tools op de computer soms al sinds ze 5 jaar oud zijn.
Ik ben daarentegen opgeleid in een tijd waarin mijn generatie de eerste was met een email adres. Als je iets opzocht op het internet, was er niets te vinden. Wilde je met de computer leren tekenen, dan deed je dat in je eigen tijd. De hardware, de software: alles was bedoeld voor specialisten, niet voor consumenten.
Kon je iets met de computer, dan was dat een unieke vaardigheid. De drempel voor het gebruik van de computer als gereedschap was hoog. Tegenwoordig is het precies andersom. De drempel voor het gebruiken van een computer wordt zo laag mogelijk gemaakt.
Dus in gesprek met een student ga ik in discussie door de vraag te stellen: waarom gebruik je dat gereedschap? En uit de reactie van de student maak ik op dat de studenten geen aandacht hebben voor wat ik ze probeer uit te leggen. Ze vinden technologie handig, dus doe er je voordeel mee, klinkt er door in hun redenering.
De verleidelijke krachten van de tech-industrie op deze jonge geesten zijn groter, dan ik door menselijke interactie in staat ben te creëren of te compenseren. Bovendien krijg ik steeds minder tijd voor deze taak, met dank aan de bezuinigingen van Kabinet Schoof (lees: Sloop). Het beleid is via de tech-industrie het onderwijs te optimaliseren en efficiënter te maken. Maar leren is niet efficiënt, daar gaat het nu juist om. In Den Haag vinden ze dat maar moeilijk om te begrijpen. Ik word dus in tweevoud onder druk gezet: door de tech en door de politiek. Dit verklaart mijn gevoel van verontrusting.
“Maar dat is toch logisch,” hoor ik de lezer denken. “Het is een duidelijk meetbare verbetering, want het onderwijs wordt door deze inzet van tech efficiënter. Bovendien krijgen studenten via de computer antwoord op vragen, waar ze anders misschien fouten hadden gemaakt, of niet wisten wat ze ermee aan moesten.”
Het spijt me, beste lezer. Zo’n reactie is op zijn zachts gezegd naïef. Ik zal proberen dit complexe probleem uit te leggen.
AI staat voor Artificial Intelligence, kunstmatige intellectie. De meeste mensen associëren dit met ChatGPT.
Wat is een AI? Een AI is een machine. Deze machine is geoptimaliseerd voor aandacht. Aandacht wil zeggen: gebruikerstijd. Hoe meer mensen gebruik maken van deze machine en er tijd aan spenderen, hoe meer geld ermee wordt verdiend. Geld verdienen is het doel van AI.
ChatGPT is ook een AI, beter: een Large Language Model. Complexe software die patronen in taal herkent en gebruikt voor een specifiek doel: aandachtsoptimalisatie door gedragsmodificatie. Helaas begrijpen veel gebruikers niet goed wat dit betekent: zij denken dat ChatGPT een gereedschap is, niet anders dan een hamer. Het is de bedoeling dat je dit als gebruiker denkt, de gebruiker wordt misleid en dit verklaart de complexiteit van de discussie over AI. Zie AI als sociale media op steroide.
Studenten die een paper moeten schrijven gaan dit doen door ChatGPT vragen te stellen. ChatGPT komt met suggesties naar aanleiding van de prompt. Een prompt is een zoekopdracht. Alle input die de gebruiker geeft via de prompt, wordt onderdeel van het systeem, waaronder dus het paper dat de student schrijft. De student hoopt te leren van het systeem, de ironie is dat het systeem zichzelf optimaliseert door de input van de student. “Daardoor wordt het dus gemakkelijker om via ChatGPT goede papers te schrijven,” hoor ik de student denken. Kortom: het leerproces wordt door het gereedschap overbodig gemaakt.
In het hoger onderwijs zijn de vaardigheden analyseren, evalueren en synthetiseren het moeilijkst om te ontwikkelen en te leren. Synthetiseren wil zeggen tot iets oorspronkelijks komen in samenhang met betrouwbare kennis. ChatGPT kan hallucineren. Hallucineren is geen synthetiseren, want hallucineren is onzin, doordat er geen betrouwbare fout-correctie methode aan ten grondslag ligt.
Zie ChatGTP daarom als het tegendeel van die moeilijk te ontwikkelen persoonlijk vaardigheid synthetiseren en vergelijk ChatGTP daarom met de Borg uit science fiction serie Star Trek: een groep cyborgs die hun menselijke individualiteit hebben verloren. Zoals de hive van de Borg individuele mensen tot een collectief van cyborgs probeert te maken, zo assimuleert ChatGTP de individuele input van gebruikers tot een verradelijk collectief systeem.
Resistance is futile, is het motto van de Borg.
Afbeelding: Locutus of Borg alias Jean-Luc Picard. Star Trek TNG (1990).
Het komt erop neer dat AI studenten bedriegt. Je probeert je kind te beschermen tegen bedriegers, maar een Smartphone is zo handig om contact te houden. Op school een werkstuk maken zonder computer is ondenkbaar. Daarmee wordt de deur tot tech-verslaving en tech-tribalisme voor deze jonge geesten open gezet mede met de hulp van ouders, docenten en universiteiten.
Ik vind dit punt belangrijk om te maken, want het leidt tot de vraag: waar willen we met deze bedriegelijke technologie naar toe? Mijn indruk is dat gebruikers, jong en oud, de verraderlijkheid van deze technologie onderschat ten aanzien van hun eigen ontwikkeling, en in een groter verband ten aanzien van het milieu.
Het gebruiken van AI vraagt enorm veel energie. De gigantische infrastructuur, de grondstoffen, het transport, de productie, het ruimtebeslag, het onderhoud, het elektriciteitsverbruik van datacentra, koelsystemen en chipfabrieken noodzakelijk om AI in de lucht te houden blijven buiten beeld voor de gebruiker. Gebruik is gratis, je betaalt in eerste instantie door vrijwillig informatie met het systeem te delen zodat het zich kan optimaliseren, met het milieu betaal je in tweede instantie een veel grotere prijs.
Afbeelding: Jaarbeursplein Utrecht (foto van de auteur, 10 september 2025).
De desastreuze gevolgen voor het milieu worden indirect aan de gebruiker doorbelast, waardoor de gebruiker er nauwelijks iets van merkt. De tweede en derde orde milieu-effecten, zoals de econoom Willian Stanley Jevons (1835-1882) dit noemde, zou je op een hoop kunnen gooien en AI-kanker kunnen noemen. We weten het nog niet dat we ziek zijn, omdat de symptomen zich verstoppen en we de noodzaak tot een diagnose niet inzien door gebrek aan betrouwbare informatie. De economie groeit, verbeterde koopkracht, dus het gaat goed met ons. Deze economie is ziek, maar dit is niet wat de gebruiker ervaart.
Afbeelding: Grootste stijging koopkracht in meer dan 20 jaar volgens de NOS op 11 september 2025.
Ik hoop dat meer mensen achter AI de verraderlijke matrix leren zien, als in de gelijknamige film die eindigt met een als Superman vliegende Keanu Reeves, alias Neo, onder muzikale begeleiding van Rage against the Machine. Op de albumcover zien we het tegelijkertijd ruwe en serene protest van Thick Quang Duc: een monnik die in juni 1963 zichzelf doodde als protest tegen macht, onderdrukking en manipulatie. De foto van journalist Malcolm Browne kreeg de Pulitzer Prize en werd wereldwijd verspreid. De spirituele kracht van deze daad heeft nog steeds een emotionele zeggingskracht, in dit geval in de strijd tegen de tech-industrie: Rage against the ChatGPT.
Bronnen:
Hagens, N. & Leahy, C. (2025, May 21). Why AI Development Is Not What You Think with Connor Leahy | TGS 184 (Video file).
Geraadpleegd op 11 september 2025 van:
https://www.youtube.com/watch?v=7Y_1_RmCJmA
Hagens, N. & Schmachtenberger, D. (2023, May 17). Artificial Intelligence and The Superorganism (Video file).
Geraadpleegd op 11 september 2025 van:
https://www.youtube.com/watch?v=_P8PLHvZygo
Hagens, N. & Stein, Z. (2023, May 12) How Artificial Intelligence Could Harm Future Generations (Video file).
Geraadpleegd op 11 september 2025 van:
https://www.youtube.com/watch?v=Ydv9SmVvpV8
Star Trek TNG. (1990, June 16). The Best of Both Worlds. S03E26. Paramount Studios.
