Ik ben Hans, architect, schrijver, ontwerper, docent en creatief denker. Omdat ik verschillende hoeden op heb tijdens mijn werk, zes in totaal: optimistisch, analytisch, gepassioneerd, gefocust, kritisch en creatief (De Bono, 2009, 80-81) vinden mensen het moeilijk mij in een hokje te plaatsen. Met als gevolg dat veel mensen mij vragen: wat doe jij eigenlijk?
Ik weet niet goed wat daar het beste antwoord op is. Mijn antwoord hangt af van de omstandigheden.
Enkele jaren terug dacht ik: ik ben een stedeling, want ik werk en woon in de stad. Als ik naar buiten kijk zie ik de stad, de mensen, de architectuur. Maar ik voel mij met de dag steeds minder stedeling. De stad klopt niet meer met wat ik voel. De stad lijkt steeds meer onderdeel van een illusie te zijn en ik wil uitleggen waarom.
Ik kijk naar de stad en ik zie mensen obsessief naar hun telefoon staren alsof hun leven ervan afhangt. Ik kijk naar de stad en zie steeds weer een nieuwe bouwput. Ik kijk naar de stad en zie mensen met eindeloze werklust. Wat je ziet is optimisme, hoor ik mensen denken. Maar wat ik zie geeft mij een gevoel van paniek. (Hutak, 2012)
Mijn vak als architect is verbonden met sociaal-maatschappelijke thema’s: denk aan media, cultuurgeschiedenis, klimaat, democratie, techniek, vormgeving, kunst, veiligheid en toegankelijkheid. Het zijn thema’s die een rol hebben gespeeld in de ontwikkeling van de stad en de architectuur. Ik kijk naar de stad en zie dat de architectuur steeds meer een privaat domein wordt. Hekken worden geplaatst. De toegang is gesloten. Het open landschap verdwijnt steeds verder uit het zicht. Hier is iets grondig mis. Hebben mijn vakgenoten in de gaten wat hier aan de hand is. Wanneer trekt iemand aan de noodrem en zegt: zo is het genoeg?
Hier volgt een analyse van binnenuit: ik ga uitleggen wat mijn gevoel is.
Wekelijks loop ik een rondje door het stadspark. De seizoenen zijn zichtbaar. De natuur doet zijn ding en vindt zijn weg zonder de mensen. Zo is het altijd gegaan. Ik vraag mij af: is dit nog wel waar? De afstand tussen mensen en natuur lijkt groter worden. In letterlijk zin klopt dit. De grenzen van stad schuiven steeds maar weer op. Het duurt steeds langer voordat ik in de polder ben. In figuurlijk zin lijkt het wel alsof we met zijn allen de natuur verdrukken. Dat we met teveel mensen op deze planeet zijn en de planeet, onze moeder natuur, het steeds benauwder krijgt en naar adem snakt.
Zuurstof. We hebben zuurstof nodig om te leven. Ik kan nog geen twee minuten zonder. En toch gaan we door. Ik zie diepe bouwputten. Er is een tekort aan woningen. We staan voor een enorme woningbouwopgave. De hijskranen steken hoog in de lucht. “Voel je vrij” staat in dikke hoofdletters op het bouwbord voor een nieuwe woonwijk. De boodschap is: als je hier een woning koopt voel je je vrij.
Deze woningen kosten meer dan een half miljoen. De gemiddelde m2 prijs is 4700 euro en stijgt. Voor wie is dit nog wel betaalbaar? Steevast is het antwoord: er moet meer gebouwd worden, dat drukt de prijzen. Ik geloof er niets van! Wie dit niet kan betalen wordt weggedreven of zal harder moeten werken. Werken is een deugd. Nietsdoen is een zonde, behalve als je rijk bent. Het is de stille wet van de stad: de armen verdienen straf en de rijken worden beloond.
Er wordt al dertig jaar geschreeuwd dat er te weinig woningen worden gebouwd. Politici, bestuurders, academici, journalisten blijven deze boodschap eindeloos herhalen.
Ik geloof er niet in.
In 2008 werden de banken overeind gehouden met publiek geld. De functie van geld en de rol die banken daarbij spelen werd door de overheid heilig verklaard. Tien jaar Rutte bevestigt dit. Sindsdien wordt de rente beleidsmatig laag gehouden. Doordat de rente laag is, is er meer geld voor speculatie. Onroerend goed is een speculatieve markt. Speculatie wil zeggen: gokken op prijsstijging. Iedereen met kapitaal wordt verleid om in speculatieve markten te investeren. Dit verklaart de jacht op koopwoningen met het oog op verhuur. Grote beleggers zien dit en volgen. Dit heeft een zichzelf versterkend effect. Rijke mensen worden beloond, arme mensen worden gestraft. Bouwen in Nederland levert ontwikkelaars, pensioenfondsen, overheid en banken veel geld op. Als de rente stijgt, dalen de rendementen in de pensioenfondsen. Dus bijt de politiek en de markt zich vast in de illusie dat we in Nederland woningen te kort komen. (Engelen, 2021)
De woorden “Voel je vrij” geven mij het gevoel dat ik voor de gek gehouden word. Ik kijk naar de stad en ik zie letterlijk de gevolgen van het in stand houden van een illusie: de prijzen stijgen. Groen wordt rood: groen is het open landschap, rood is de bebouwing. De illusie wordt versterkt door het heilige geloof in Nederland dat kapitaal de oplossing is van zoveel problemen. Ondertussen betaalt ons klimaat de rekening. Daarom voel ik paniek.
BRONNEN:
De Bono, E. (2009). Creatief denken. Amsterdam: Business Contact.
Engelen, E. (2021, 29 juli). Boomers. De Groene Amsterdammer, 2021 (30), 9.
Hutak, M. (2021). Nieuwbouw-paniek. In: Jaarboek Architectuur in Nederland 2020-2021. Rotterdam: Nai Uitgevers.
