Infodemie is een mixwoord van informatie en epidemie. Het woord duidt op het verspreiden van foutieve informatie via het internet, zoals een ziekte zich verspreidt als een epidemie. Met de hulp van sociale media kan deze foutieve informatie zich heel snel verspreiden. Door deze snelle verspreiding lijkt het alsof de foutieve informatie betrouwbaar is. Dit mechanisme is zuurstof voor collectieve emotie en leidt tot de meest bizarre stellingen en theorieën.
Sinds de opkomst van het internet zien we de rol van de traditionele media als een poortwachter en autoriteit voor het organiseren van data verdampen. Informatie dwaalt ongehinderd en zonder controle mechanisme rond in de digitale wolken (lees: cloud), als een perfecte storm voor de mensen die daar belang bij hebben. Het wordt daarom steeds moeilijker om vast te stellen of deze informatie betrouwbaar is of niet.
Op sociale media worden veel vragen gesteld over de betrouwbaarheid van informatie, zo ontstaan complottheorieën. Deze complottheorieën hebben een zichzelf versterkend effect. De niet-kritische beschouwer denkt: “Het complot verklaart mijn vraag. Like! Bovendien wordt het complot gesteund door een influencer die ik inspirerend vind. Dubbel Like!” Al deze Likes! vormen een collectieve uitdrukking van ontevredenheid, ongenoegen, onzekerheid, twijfel en emotie. Het gaat er niet om de theorie te toetsen, maar om ‘vragen te stellen’. Het gaat niet om de oplossing, maar om de sensatie die het oproept.
De sociale media hebben dus de functie van troost door de gemeenschappelijkheid van de sensatie om ‘vragen te stellen’ en ongenoegen te delen. Deze troost is het voedsel voor het verdienmodel achter de schermen van de social media, die deze sensatie faciliteren met voorgeprogrammeerde algoritmes. Want de sensatie draagt de advertentiemarkt en daar wordt veel geld mee verdiend. Het complot heeft in die zin een waarheidsfunctie: het complot is geld waard.
Iedereen kan tegenwoordig een eigen podium creëren op social media. De ene stelling leidt tot de andere, de ene Like! leidt tot de andere Like! En zo krijgt de gebruiker een aanbeveling om een Kamerlid te volgen met hetzelfde gedachtegoed. Zo is het eigen podium verbonden met de Tweede Kamer in Den Haag. En ziet de gebruiker het even niet zitten; er zijn altijd mensen online die je willen helpen en inspireren door aan negatieve energie een positieve draai te geven. Zo wordt het complot een nieuwe vorm van religie, als een verklaring voor alle tegenslag en onrechtvaardigheid in de wereld. De belangrijkste belofte is dat je de wereld wel kunt verklaren: hogere machten zijn aan het werk, er is meer tussen hemel en aarde.
Vat een icoon op als een religieuze afbeelding en je begrijpt de zalvende functie van een smart-phone: het heilige kruis is vervangen door het symbool van een appel. Op de sociale media is het altijd zondag.
